15.04.2024. » 16:20
OP - ED Grafitet si një shprehje e artit të lirë
Njerëzit kanë shkruar në mure që nga kohërat e lashta; thjesht shikoni shembujt 30 000 vjeçar të artit të shpellave të gjetura në shpellën Chauvet në Francën jugore ose artin shkëmbor po aq të lashtë aborigjen në Grykën Wunnumurra, Australi. Krahas këtyre shembujve të lashtë, arkeologët kanë zbuluar një sasi të madhe grafitesh që datojnë mbi 2000 vjet më parë në të gjithë qytetin antik të Pompeit. Pjesa më e madhe e asaj që historianët dinë për Pompein sot është mësuar nga mbishkrimet e gjetura në muret e tij.
Njerëzit kanë shkruar në mure që nga kohërat e lashta; thjesht shikoni shembujt 30 000 vjeçar të artit të shpellave të gjetura në shpellën Chauvet në Francën jugore ose artin shkëmbor po aq të lashtë aborigjen në Grykën Wunnumurra, Australi. Krahas këtyre shembujve të lashtë, arkeologët kanë zbuluar një sasi të madhe grafitesh që datojnë mbi 2000 vjet më parë në të gjithë qytetin antik të Pompeit. Pjesa më e madhe e asaj që historianët dinë për Pompein sot është mësuar nga mbishkrimet e gjetura në muret e tij.
Grafitet u kanë ofruar arkeologëve një pasqyrë të tillë në jetën e lashtë, saqë arkeologët kanë termin e tyre për to, 'grafito', që do të thotë 'një vizatim ose mbishkrim i lashtë i gërvishtur në një mur ose sipërfaqe tjetër (zakonisht pa leje dhe në një hapësirë publike).'
Ndërsa mbishkrimet kanë qenë të pranishme në të gjitha kulturat njerëzore gjatë historisë, mbishkrimet që ne njohim sot e kanë origjinën në fund të viteve ’60-ta në qytetin e Nju Jorkut. Lëvizja, e njohur në atë kohë si 'shkrimi', filloi me fëmijët që shënonin emrat e tyre në mure dhe trena, duke evoluar në një 'lojë' që rrotullohej rreth asaj se kush mund të shfaqej më dukshëm. Ndërsa 'shkrimi' fitoi popullaritet, 'shkrimtarët' duhej të bëheshin më kreativë me dizajnet e tyre për t'u dalluar dhe për t'u vënë re.
Etiketat u zhvilluan në stil dhe u zhvendosën nga muret e rrugëve në ambientet e brendshme dhe të jashtme të trenave. ‘Shkrimtarët’ mund të dërgonin emrin e tyre në çdo lagje të qytetit të Nju Jorkut nëpërmjet metrosë.
Një nga pionierët më të hershëm ishte 'Taki 183'. Taki ishte një stenografi për emrin e tij të krishterë grek, dhe 183 ishte numri i rrugës ku ai jetonte. ‘Shkrimtarë’ të tjerë të hershëm të njohur përfshijnë Faza 2 dhe Futura 2000, disa nga të parët që shtynë krijimtarinë në të shkruar.
Etiketat u zhvilluan nga emrat në mure në kryevepra masive, shumëngjyrëshe me shkronja të trasha, skica dhe dekorime të quajtura 'copëza'. Fama erdhi nga 'ngritja' ose prania më e madhe në të gjitha sipërfaqet publike me pjesë më të larmishme dhe komplekse.
Përpara se reperët të fitonin famë duke rimuar në ambientet e lokaleve, shkrimtarët ishin personalitete të njohura të rrugës dhe getos.
Lëvizja e shkrimit në trena dhe 'ngritjes' vazhdoi të rritej globalisht gjatë viteve '70, '80 dhe '90. Nënkultura e grafiteve u përhap pothuajse në çdo qytet të madh në botën perëndimore. Një nga arsyet kryesore për pranimin e grafitit në mbarë botën ishte libri 'Arti i metrosë'. I shkruar nga dy fotografë shumë të respektuar nga Nju Jorku, Henry Chalfant dhe Martha Cooper. Libri dokumentoi vite të tëra mbishkrimesh në trenat e Nju Jorkut dhe u bë ‘Bibla’ për shkrimtarët në mbarë botën.
Në fillim të viteve ’90-ta, New York City vuajti nga një valë e rëndë krimi. Vrasjet, plaçkitjet, pazaret e drogës, vjedhjet e makinave dhe dhuna e bandave përfshiu qytetin dhe e bënë atë jomikpritës. Kryebashkiaku Rudolph Giuliani e kuptoi nevojën për rend dhe paqe publike, kështu filloi goditjen e krimit me një premtim për të pastruar metronë nga mbishkrimet. Kjo sinjalizoi fundin e një epoke, por deri atëherë, nënkultura e grafitit ishte përhapur në mbarë botën dhe mbetet e njohur edhe sot e kësaj dite, siç ka qenë gjithmonë.
Të kesh stil të mirë dore është arritja e parë për artistët e grafiteve. Shkronjat e etiketimeve tregojnë stilin dhe kush jeni në të vërtetë. Mos harroni, etiketimet janë vetëm emra të krijuar për t'u shkruar shpejt dhe në sasi të mëdha. Etiketimet moderne kanë evoluar në diçka të quajtura; kaligrafitë - një kombinim i etiketave dhe kaligrafisë.
Pjesët e sotme të grafitit janë vepra të vërteta arti dhe përbëhen nga stile të egra, unike duke filluar nga abstraksioni tek fotorealizmi. Pavarësisht gamës së gjerë të stileve, parimet e një pjese mbeten të njëjta edhe sot e kësaj dite.
Sot, artistët e grafiteve përdorin dritën, perspektivën dhe detajet intenzive realiste për të krijuar iluzionin e hapësirës dhe formës. Megjithëse personazhet tradicionale 'flluska' nga vitet '80 janë ende të njohura, fotorealizmi është ndryshimi kryesor në dizajnimin e personazheve në epokën moderne.
Sot, është e vështirë të bësh dallimin ndërmjet grafiteve tradicionale dhe "artit modern të rrugës". Ndonjëherë, një pjesë mund të mos ketë shkronja dhe mund të jetë thjesht një personazh, ngjyrë ose formë që shkrihet në një imazh të njohur që ngjall emocione, të ngjashme me format e tjera të artit, por ‘shkrimtarët’ ende vendosin etiketën e tyre.
Para epokës së internetit, ‘shkrimtarët’ shkëmbenin mes tyre skica dhe foto të artit të rrugës nga zona e tyre. Kur libri i Martha Cooper dhe Henry Chalfant doli në vitin 1984, skena e artit të rrugës shpërtheu në mbarë botën. Sot, me evoluimin e mediave sociale, Instagrami është bërë galeria më e madhe publike në botë e artit të rrugës dhe grafiteve, një vend ku artistët mund të lidhen për të ndarë punën e tyre dhe për t'u frymëzuar.
Djordje Mijailović, artist grafitesh
Lajmet e fundit
