11.03.2024. » 12:14

OP - ED Mehanizmi za zastitu (ne)vecinskih zajednica na Kosovu

Iako složen, pravni i institucionalni okvir Kosova za zaštitu prava manjinskih zajednica obezbeđuje snažne osnove za promovisanje poštovanja individualnih i grupnih prava. Postoje strategije i programi koji teže ostvarivanju ovih prava. Iako je zakonodavstvo u velikoj meri napredno, neophodno je osigurati njegovo puno sprovođenje i efikasniju koordinaciju među javnim institucijama zaduženim za njegovo sprovođenje kako bi se rešili izazovi i garantovao jednak tretman i mogućnosti za zajednica Roma, Aškalija i Egipćana na Kosovu. Mehanizmi, instrumenti i programi treba da se usredsrede na poboljšanje pristupa zajednicama Roma, Aškalija i Egipćana.

Tako da na Kosovu, iako imamo mehanizme postojecih zakonskih i ustavnih garancija, potrebni su nam dodatni mehanizmi i alati da nas zastite.

Kosovo poseduje složeni pravni okvir koji štiti i promoviše prava manjina (iako se u kosovskom jeziku koristi izraz “prava zajednica” i to će se koristiti u daljem tekstu). Ustav Kosova koji je stupio na snagu 15. jula 2008. godine, garantuje i štiti osnovna prava kao što su zaštita od diskriminacije, pravo na život, sloboda govora i okupljanja svih pojedinaca bez obzira na rasu, etničku pripadnost, rod, versko opredeljenje ili ostale karakteristike koje ih razlikuju od drugih. Treće poglavlje Ustava je u potpunosti posvećeno zaštiti i promociji prava zajednica i njihovih članova. Prava zajednica su dalje objašnjena i zaštićena sledećim zakonima:

Zakon o zaštiti i promovisanju prava zajednica i njihovih pripadnika na Kosovu 45 (03/L-047)46,
Zakon o obrazovanju u opštinama Republike Kosovo (03/L-068)47,
Zakon protiv diskriminacije (2004/3)48,
Zakon o upotrebi jezika (02/L37)49,
Zakon o lokalnoj samoupravi (03/L-040)50,
Zakon o kulturnom nasleđu (02/L-88)51i
Zakon o specijalnim zaštitnim zonama (03/L-039)

Imenovanje zamenika predsednika opštine za zajednice (ZPOZ) je obavezno u opštinama u kojima nevećinske zajednice čine najmanje deset procenta stanovništva opštine. Na osnovu odluke skupštine opštine (SO), funkcija ZPOZ takođe može da se uspostavi i u opštinama gde stanovništvo nevećinskih zajednica ne prelazi deset procenta.

Ključna dokumenta • Zakon o lokalnoj samoupravi (br. 03/L-040, 2008); • Administrativno uputstvo (MLU) br. 02/2020 o postupku imenovanja potpredsednika opština; • Opis poslova i radnih zadataka ZPOZ * Administrativno uputstvo (MLU) br. 02/2014 prestalo je da važi stupanjem na snagu Administrativnog uputstva (MLU) br. 02/2020 o postupku imenovanja zamenika predsednika opština od 21. septembra 2020.

Imenovanje zamenika predsedavajućeg skupštine opštine za zajednice (ZPSOZ) je obavezno kada zajednice čine najmanje deset procenta stanovništva opštine. Mandat ZPSOZ je da razmatra pritužbe pripadnika zajednice na akta ili odluke skupštine opštine (SO) kojima se krše njihova prava i odgovoran je da te pritužbe uputi SO. ZPSOZ može da traži da se ponovo razmotri relevantan akt ili odluka. Pored toga, pod određenim okolnostima ZPSOZ može da podnese Ustavnom sudu akta ili odluke za koje smatra da krše neko Ustavom zagarantovano pravo.

Ključna dokumenta • Ustav, član 62(1) i (2); • Zakon o lokalnoj samoupravi (br. 03/L-040, 2008); • Smernice za zamenika predsedavajućeg skupštine opštine za zajednice.

Odbori za zajednice (OZ) su opštinski mehanizmi u čijem sastavu se nalaze predstavnici zajednica koje žive u opštini i odbornici skupštine opštine (SO). Njihovo osnivanje je obavezno. Ključna nadležnost OZ-a je da pregleda sve opštinske praktične politike, prakse i aktivnosti s ciljem da preporuči mere SO kako bi se osiguralo da se prava i interesi zajednica poštuju.

Ključna dokumenta • Zakon o lokalnoj samoupravi br. 03/L-040, 2008; • Administrativno uputstvo Ministarstva lokalne uprave (MLU) br. 05/2020 o postupku uspostavljanja, sastavu i nadležnostima stalnih odbora i drugih odbora u opštini; • Smernice odbora za zajednice i opis poslova i zadataka.

Opštinske kancelarije za zajednice i povratak (OKZP) su obavezne za sve opštine i imaju mandat da štite prava zajednica, obezbeđuju jednak pristup uslugama i stvaraju uslove za održiv povratak. OKZP direktno izveštava predsedniku opštine. Veličina i broj radnih mesta OKZP određuju se na osnovu procenta zajednica koje žive u opštini i njihovih potreba, kao i broja planiranih ili očekivanih povratnika ili repatriranih osoba.

Ključna dokumenta • Uredba br. 02/2010 za opštinske kancelarije za zajednice i povratak.

Ovo su neki od kljucnih mehanizma za zastitu I promociju prava zajednica na Kosovu.

Dok u Evropskom okviru za nacionalne strategije integracije Roma, zajednice Roma, Aškalija i Egipćana na Kosovu potpadaju pod širu definiciju Roma, Ustav Kosova ih prepoznaje kao tri različite manjinske zajednice. Stoga, u nacionalnom kontekstu treba razlikovati svaku posebnu zabrinutost sve tri zajednice ponaosob. Romi pripadaju stacionarnoj zajednici rasprostranjenoj po celom Kosovu, sa većom koncentracijom u opštinama Gračanica, Peć i Južna Mitrovica. Po zvaničnim brojkama, na Kosovu živi 8.824 Roma, što čini 0,5% ukupnog stanovništva na Kosovu. Oni vode poreklo iz Centralne Indije. Većina Roma su sunitski muslimani i govore romski koji se razlikuje od zvaničnih kosovskih jezika.

Zajednica Aškalija je najveća od pomenute tri i broji 15.436 pripadnika ili jedan procenat ukupnog stanovništva na Kosovu. Zajednica Aškalija je stacionarna i urbana, a najviše njenih članova živi u opštinama Uroševac, Kosovo Polje, Lipljan,Prizreni Štimlje.Smatraju da su njihovi preci došli iz Stare Persije. Oni su sunitski muslimani i govore albanski.

Zajednica Egipćana broji 11.524 člana, nešto malo ispod jednog procenta ukupnog stanovništva Kosova. Egipćani su stacionarna i urbana populacija, a najveći broj je naseljen u opštinama Đakovica, Peć, Istok i Klina. Smatraju da potiču iz Starog Egipta. Oni su sunitski muslimani i govore albanski.

Iako su ljudska, politička i prava zajednice zagarantovana za sve zajednice poglavljima II, III i IV Ustava, postoji i nekoliko institucija i mehanizama kako na nacionalnom tako i opštinskom nivou koji obezbeđuju zaštitu manjinskih prava, zajednice Roma, Aškalija i Egipćana se suočavaju sa izazovima kao sto su socijalne marginalizacije i diskriminacije. Poput romskog stanovništva u centralnoj i jugoistočnoj Evropi,20 zajednice Roma, Aškalija i Egipćana na Kosovu se suočavaju sa višim stopama nezaposlenosti i nižim stopama zaposlenosti od većinskog stanovništva. Stoga postoji veliki jaz između ovih zajednica i ostatka stanovništva u pogledu obrazovanja, zdravlja, bezbednosti hrane i uslova života. Regionalno istraživanje o položaju Roma iz 2017. godine pokazuje da postoji razlika od 29 procentnih poena kad je u pitanju sigurnost hrane u romskim i ne-romskim domaćinstvima u istoj oblasti. U mesecu pre istraživanja, 29 posto više Romskih nego neromskih domaćinstava imalo je jednu osobu koja gladna odlazi na spavanje zbog nedostatka novca za hranu. U poređenju sa neromskim domaćinstvima koja žive u njihovoj blizini, 17% manje romskih domaćinstava ima pristup toaletu u svom stanu; 10% manje koristi preventivne zdravstvene usluge; a 23% manje mladih je zaposleno, na obrazovanju ili obuci.

Obrazovanje, generalno govoreći, zajednica Roma, Aškalija i Egipćana su u mnogo lošijem položaju u odnosu na druge po pitanju stručne spreme. 73% žena i 87% muškaraca iz ove tri zajednice je pismeno, u poređenju sa nacionalnim prosekom od 98%. Na nacionalnom nivou, neto stopa pohađanja je 96% u nižoj srednjoj školi i 82% u višoj srednjoj školi. Za mlade iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana, brojke su 65% i 30%. Međutim, obrazovni centri igraju važnu ulogu u smanjenju broja dece iz ovih zajednica koja napuštaju školu i omogućavaju njihovu dalju integraciju u obrazovni sistem. Pored toga, romskoj deci su obezbeđeni besplatni udžbenici na romskom jeziku.

Kada govorimo o rodnoj ravnopravnosti, žene imaju gore ishode u obrazovanju, zapošljavanju i zdravlju od muškaraca. Samo 37% žena iz zajednica Roma, Aškalija i Egipćana ima pozitivnu percepciju o svom životu u poređenju sa preko 55% za muškarce iz ovih i drugih zajednica i 51% za žene iz drugih zajednica. Stopa pismenosti među ženama iz zajednice Roma, Aškalija i Egipćana iznosi oko 73% u odnosu na 86% među muškarcima iz ovih zajednica i 98% na nacionalnom nivou.

Diskriminacija na etničkoj osnovi je još jedno objašnjenje lošeg statusa zajednice Roma, Aškalija i Egipćana na tržištu rada, ali je donosioci odluka i kreatori politika retko uzimaju u obzir. Iako Kosovo poseduje adekvatni pravni i institucionalni okvir koji štiti i promovise, primena afirmativnih mera i zaštićenog broja mesta za upis studenata iz nevećinskih zajednica u javnim ustanovama visokog obrazovanja se ne primenjuje u potpunosti. Kada govorimo o mogućnostima i izazovima za dostojanstveni rad na Kosovu kada govorimo o pravima ovih zajednica, što uključuje i jednake prilike za zapošljavanje i zabranu diskriminacije, sprovođenje zakona zaostaje. Sveukupno, javne institucije nemaju kapacitete i nisu dovoljno koordinisane da efikasno sprovode zakon. Štaviše, promene ponašanja i stavova, neophodne pozadine za efikasno sprovođenje zakona, nisu prožimale kosovsko društvo, a predrasude i dalje postoje.

I kojim koracima I kako nastaviti dalje….

Kosovski pravni i institucionalni okvir za zaštitu i promovisanje prava nevećinskih zajednica, uključujući zajednice Roma, Aškalija i Egipćana je adekvatan. Problemi koji postoje uglavnom se odnose na sprovođenje. Pravni okvir na nacionalnom i lokalnom nivou zahteva snažniju političku volju za njegovu primenu među kreatorima politika i donosiocima odluka, a više prihvaćanja i poštovanja od strane drugih zajednica. Od strane lokalnih i nacionalnih vlasti potvrđeno je da se Romi, Aškalije i Egipćani suočavaju sa ozbiljnim poteškoćama u pristupu tržištu rada i da su potrebne korektivne mere.

Generalno govoreći, zajednica Roma, Aškalija i Egipćana, nemaju dovoljno razumevanja kako uspeti u visoko konkurentnoj radnoj borbi protiv diskriminatorskih stavova.

Gazmen Salijević - Aktivista za ljudska prava

Najnovije vesti