03.04.2024. » 08:44
OP - ED Kultura e leximit
Këtë tekst po e shkruajmë në çirilicë sepse është i shtypur dhe i mbrojtur. Jo me ligj, por me populizëm dhe vepra që burojnë nga tendencat populiste. Megjithatë, ashtu si shkrimi ‘kuneiform’ (shkrim në trajtë) dhe hieroglifet i mbijetuan Mesopotamisë dhe Egjiptit të lashtë, dhe sot vetëm individë të përzgjedhur mund t'i lexojnë ato, edhe cirilika do t'i rrojë më gjatë Milloshit, Kurtës dhe Murtës.
Këtë tekst po e shkruajmë në çirilicë sepse është i shtypur dhe i mbrojtur. Jo me ligj, por me populizëm dhe vepra që burojnë nga tendencat populiste. Megjithatë, ashtu si shkrimi ‘kuneiform’ (shkrim në trajtë) dhe hieroglifet i mbijetuan Mesopotamisë dhe Egjiptit të lashtë, dhe sot vetëm individë të përzgjedhur mund t'i lexojnë ato, edhe cirilika do t'i rrojë më gjatë Milloshit, Kurtës dhe Murtës.
Një digresion që në fillim, me arsye të mirë, pasi cirilika shqetëson disa njerëz për arsye të njohura për ta. Por le të kthehemi te tema e tekstit.
Dallimi ndërmjet parahistorisë dhe historisë u bë kur u shfaq shkrimi i parë. Dikush, shumë kohë më parë, e kuptoi rëndësinë e fjalës së shkruar dhe e kishte gdhendur në gur, mur shpellash, papirus ose letër, gjë që u kaloi brezave pasardhës njohuri të ndryshme, regjistroi ngjarje dhe aftësi dhe ruante ritualet dhe traditën. Ajo që shkruhet është e gjallë sot dhe nuk i nënshtrohet ndryshimit, ndryshe nga rasti i transmetimit të informatave “nga brezi në brez”.
Njohuria dhe informatat janë parakushte për përparimin e njerëzimit. Kjo është arsyeja pse sot, mijëvjeçarë më vonë, njerëzit vajtojnë djegien e Bibliotekës së Aleksandrisë dhe pyesin se çfarë është varrosur përjetësisht brenda saj, dhe mbi 80 vjet më vonë, bombardimi nazist i Bibliotekës Kombëtare në Beograd përfaqëson një shembull të shkatërrimit të kulturës së një kombi.
Mirëpo, leximi dhe kultura e të lexuarit përfaqësojnë shumë më tepër sesa transmetimin e informatave. Leximi ruan traditën e rajonit, zhvillon imagjinatën dhe zbulon këndvështrime të tjera. Fëmijët rriten me përralla, poezi epike dhe lirike, ndërsa të rriturit merren me letërsinë klasike dhe argëtuese, duke u pasuruar me veprat e Andriqit, Njegoshit, Shekspirit, Dostojevskit, motrave Brontë e shumë gjigantëve të tjerë të letërsisë evropiane dhe botërore.
Leximi i librave të mirë është i ngjashëm me bisedën me mendjet më të mëdha të kohërave të kaluara, e ngjashme me ecjen në këpucët e tyre, të kuptuarit e perceptimeve të tyre për botën përreth tyre. Megjithatë, sot vetëm një përqindje e vogël e popullsisë lexon libra të tillë. Kultura e leximit është e ndenjur dhe përballë sfidave, dhe ka shumë faktorë për këtë. Ritmi i shpejtë i jetës dhe gjithëpërfshirja e mediave dixhitale janë, për mendimin tim, arsyet kryesore për këtë.
Në një ditë të përbërë nga vetëm 24 orë, njerëzit shpesh sakrifikojnë atë që është më pak e rëndësishme se të tjerët, që është shpesh koha e lirë e kaluar me një vepër të mirë letrare. Ajo, nëse ekziston fare, shpenzohet shumë më tepër në rrjetet sociale. Telefonat celularë, tabletët dhe kompjuterët kanë përparësi, dhe shikimi i filmave, shikimi i serialeve, dëgjimi i podkasteve ose konsumimi i përmbajtjeve të tjera të internetit që u ofron njerëzve mundësinë për të hyrë në informata të caktuara ose për të argëtuar veten në një mënyrë më të shpejtë dhe më ndërvepruese.
Një arsye tjetër po aq e rëndësishme është kultivimi i kulturës së leximit në shoqëri. Aktualisht, krahas të gjitha vështirësive me të cilat përballet shoqëria jonë moderne, bëhet thuajse e padukshme sepse po ushqehen“vlera” të tjera. Kulti i librit ruhet dhe ushqehet brenda një rrethi të ngushtë njerëzish. Edhe pse nuk është e vështirë për ta arritur atë, pakkush bëri përpjekje për të arritur atë kult. Çdo qytet ka bibliotekën e tij, shumë shtëpi kanë koleksionin e tyre të librave, qendrat kulturore dhe fakultetet promovojnë leximin, por kjo shoqëri, të paktën aktualisht, është shumë më e orientuar drejt argëtimit të lirë si programet e realitetit televiziv. Zgjedhja para të gjithëve është e qartë – nëse do të shikojmë “Kardashians”, “Parovi” dhe do të përcjellim (ang. follow) Fermën përmes ekraneve televizive apo do të lexojmë Orwell dhe Fermën e tij të Kafshëve.
E para është shumë më e lehtë për t'u bërë, por dëmi i shkaktuar nga programe të tilla është i konsiderueshëm sepse personalitetet dhe shikuesit e realitetit televiziv dominojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi në shoqërinë. Ndjekja e këtij lloj programi dhe mungesa e turpit tek pjesëmarrësit krijon përshtypjen se mund të bëhet diçka e pandershme dhe se, në epokën e informacionit të rrjedhshëm, do të kalojë nga njerëzit. Nga ana tjetër, një pjesë e caktuar e njerëzve vepron sipas mantrës "më i zgjuari jep". Dhe kur më të zgjuarit dhe më të arsimuarit japin dorëheqjen, të paturpshmit e marrin pushtetin.
Kur isha i vogël, babai thoshte: "Mëso, lexo biri im, është për të mirën tënde". Dhe ai kishte të drejtë. Nuk u pasurova fizikisht nga leximi, por nëse lexon libra, krahas argëtimit, mund të arrish shumë më tepër, dhe kjo është “mendjehapja”. Mendjet e cekëta dhe të ngushta janë të prirura për të keqkuptuar diçka ose dikë të ndryshëm, dhe keqkuptimi shpesh çon në urrejtje dhe konflikt. Nga ana tjetër, një mendje që lexon mund të zhvillojë diçka të quajtur të menduarit kritik, për të arsyetuar më mirë dhe për të nxjerrë mësime që mund të shndërrohen në një mantër jetësore ose urtësi. Për arsye se historia është mësuesja e jetës, por pena e autorëve të mëdhenj letrarë i jep njeriut njohuri dhe pasuri të reja që askush nuk mund t'ia heqë.
Dhe nëse duam të zgjerojmë kultin e librave, mund të bëjmë të paktën një gjë – të flasim me personin pranë nesh për atë që kemi lexuar ose çfarë duhet lexuar. Pra, nëse ai person është lexues apo jo, ai mund të interesohet për ndonjë vepër letrare. Nëse lexojmë vetëm një libër më shumë në vit, ky është përparim. Sigurisht shumë më e madhe sesa ta lëmë letërsinë të grumbullojë pluhur.
Jo pa arsye gjiganti Dositej Obradoviq tha në mënyrë profetike: “Libra, vëllezërit e mi, libra, jo kambana dhe flamuj!"
Milos Timotijevic, Historian
Lajmet e fundit
