11.03.2024. » 12:16
OP - ED Mekanizmat për mbrojtjen e komuniteteve (jo)shumicë në Kosovë
Edhe pse komplekse, korniza ligjore dhe institucionale e Kosovës për mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve pakicë ofron baza të forta për promovimin e respektimit të të drejtave individuale dhe grupore. Ekzistojnë strategji dhe programe që synojnë realizimin e këtyre të drejtave. Edhe pse legjislacioni është kryesisht i avancuar, është e nevojshme të sigurohet zbatimi i plotë të legjislacionit dhe një koordinim më efektiv ndërmjet institucioneve publike përgjegjëse për zbatueshmëri në mënyrë që të zgjidhen sfidat dhe të garantohet trajtim dhe mundësi të barabarta për komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian në Kosovë. Mekanizmat, instrumentet dhe programet duhet të fokusohen në përmirësimin e qasjes në komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian.
Edhe pse komplekse, korniza ligjore dhe institucionale e Kosovës për mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve pakicë ofron baza të forta për promovimin e respektimit të të drejtave individuale dhe grupore. Ekzistojnë strategji dhe programe që synojnë realizimin e këtyre të drejtave. Edhe pse legjislacioni është kryesisht i avancuar, është e nevojshme të sigurohet zbatimi i plotë të legjislacionit dhe një koordinim më efektiv ndërmjet institucioneve publike përgjegjëse për zbatueshmëri në mënyrë që të zgjidhen sfidat dhe të garantohet trajtim dhe mundësi të barabarta për komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian në Kosovë. Mekanizmat, instrumentet dhe programet duhet të fokusohen në përmirësimin e qasjes në komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian.
Kështu që, në Kosovë, edhe pse kemi mekanizma të garancive ekzistuese ligjore dhe kushtetuese, na duhen mekanizma dhe mjete shtesë për të na mbrojtur.
Kosova posedon një kornizë komplekse ligjore që mbron dhe promovon të drejtat e pakicave (edhe pse termi "komunitet i drejtë" përdoret në gjuhën kosovare dhe do të përdoret në tekstin vijues). Kushtetuta e Kosovës, e cila ka hyrë në fuqi më 15 korrik 2008, garanton dhe mbron të drejtat themelore siç janë mbrojtja nga diskriminimi, e drejta për jetë, liria e fjalës dhe e tubimit të të gjithë individëve pa dallim race, etnie, gjinie, orientimi fetar apo karakteristika të tjera që i dallojnë nga të tjerët. Kapitulli i tretë i Kushtetutës i kushtohet plotësisht mbrojtjes dhe promovimit të të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre. Të drejtat e komunitetit shpjegohen dhe mbrohen më tej nga ligjet e mëposhtme:
- Ligji për Mbrojtjen dhe Promovimin e të Drejtave të Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të tyre në Kosovë 45 (03/L-047)46,
- Ligji për Arsimin në Komunat e Republikës së Kosovës (03/L-068)47,
- Ligji kundër diskriminimit (2004/3)48,
- Ligji për përdorimin e gjuhës (02/L37)49,
- Ligji për Vetëqeverisjen Lokale (03/L-040)50,
- Ligji për Trashëgimi Kulturore (02/L-88)51i
- Ligji për Zonat e Mbrojtjes së Veçantë (03/L-039)
Emërimi i nënkryetarit të komunës për komunitete është i detyrueshëm në komunat ku komunitetet joshumicë përbëjnë së paku dhjetë për qind të popullsisë së komunës. Në bazë të vendimit të kuvendit komunal, funksioni i nënkryetarit për komunitete mund të vendoset edhe në komunat ku popullsia e komuniteteve joshumicë nuk kalon dhjetë për qind.
Dokumentet kryesore • Ligji për Vetëqeverisjen Lokale (Nr. 03/L-040, 2008); • Udhëzimi Administrativ (UA) nr. 02/2020 për procedurën e emërimit të nënkryetarëve të komunave; • Përshkrimi i vendeve të punës dhe detyrave të punës së nënkryetarit për komunitete * Udhëzimi Administrativ (UA) nr. 02/2014 ka pushuar së vlefshmi me hyrjen në fuqi të Udhëzimit Administrativ (MAI) nr. 02/2020 për procedurën e emërimit të nënkryetarëve të komunave nga data 21 shtator 2020.
Emërimi i zëvendëskryetarit të kuvendit komunal për komunitete (ZvKKK) është i detyrueshëm kur komunitetet përbëjnë së paku dhjetë për qind të popullsisë së komunës. Mandati i ZvKKK, është të shqyrtojë ankesat nga anëtarët e komunitetit për aktet apo vendimet e kuvendit komunal që cenojnë të drejtat e tyre dhe është përgjegjëse për dërgimin e këtyre ankesave në kuvend komunal. ZKKK mund të kërkojë rishqyrtimin e aktit ose vendimit përkatës. Gjithashtu, në rrethana të caktuara, ZKKK mund të paraqesë në Gjykatën Kushtetuese akte ose vendime që konsideron se janë në kundërshtim me një të drejtë të garantuar me Kushtetutë.
Dokumentet kryesore • Kushtetuta, neni 62 (1) dhe (2); • Ligji për Vetëqeverisjen Lokale (Nr. 03/L-040, 2008); • Udhëzuesi për Zëvendës Kryesuesin e Kuvendit Komunal për Komunitete.
Komitetet për komunitete – KK, (Komisionet e Komuniteteve) janë mekanizma komunal të përbërë nga përfaqësues të komuniteteve që jetojnë në komunë dhe këshilltarë të Kuvendit Komunal. Krijimi i tyre është i detyrueshëm. Kompetenca kryesore e KK-së është të rishikojë të gjitha politikat, praktikat dhe aktivitetet praktike komunale me qëllim të rekomandimit të masave për Kuvendin Komunal për të siguruar që të drejtat dhe interesat e komuniteteve të respektohen.
Dokumentet kryesore • Ligji për Vetëqeverisjen Lokale nr. 03/L-040, 2008; • Udhëzimi Administrativ i Ministrisë së Pushtetit Lokal (MPU) nr. 05/2020 për procedurën e themelimit, përbërjen dhe kompetencat e bordeve të përhershme dhe bordeve tjera në komunë; • Udhëzimet e bordit të komunitetit dhe përshkrimet e punës dhe detyrave.
Zyrat Komunale për Komunitete dhe Kthim (ZKKK) janë të detyrueshme për të gjitha komunat dhe kanë mandat të mbrojnë të drejtat e komuniteteve, të sigurojnë qasje të barabartë në shërbime dhe të krijojnë kushte për kthim të qëndrueshëm. ZKKK i raporton drejtpërdrejt kryetarit të komunës. Përbërja dhe numri i vendeve të punës në ZKKK përcaktohen në bazë të përqindjes së komuniteteve që jetojnë në komunë dhe nevojave të tyre, si dhe numrit të të kthyerve ose personave të riatdhesuar të planifikuar ose të pritur.
Dokumentet kryesore • Rregullorja nr. 02/2010 për zyrat komunale për komunitete dhe kthim.
Këto janë disa nga mekanizmat kyç për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve në Kosovë.
Përderisa në kornizën evropiane për strategjitë kombëtare të integrimit të romëve, komunitetet e romëve, ashkalive dhe egjiptianëve në Kosovë bien nën përkufizimin më të gjerë të romëve, Kushtetuta e Kosovës i njeh ata si tri komunitete të ndryshme pakicë. Prandaj, në kontekstin kombëtar, çdo shqetësim i veçantë i të tria komuniteteve duhet të dallohet veçmas. Romët i përkasin një komuniteti të palëvizshëm të shpërndarë në mbarë Kosovën, me një përqëndrim më të madh në komunat e Graçanicës, Pejës dhe Mitrovicës Jugore. Sipas shifrave zyrtare, në Kosovë jetojnë 8,824 romë, që është 0.5% e popullsisë së përgjithshme në Kosovë. Ata kanë origjinën nga India Qendrore. Shumica e romëve janë myslimanë sunitë dhe flasin gjuhën rome, e cila është e ndryshme nga gjuhët zyrtare të Kosovës.
Komuniteti ashkali është më i madhi nga tre të përmendurit dhe ka 15,436 anëtarë ose një për qind të popullsisë së përgjithshme në Kosovë. Komuniteti ashkali është i palëvizshëm dhe urban, dhe shumica e anëtarëve të tij jetojnë në komunat e Ferizajit, Fushë Kosovës, Lipjanit, Prizrenit të Shtimjes dhe besojnë se paraardhësit e tyre kanë ardhur nga Persia e Vjetër. Ata janë myslimanë sunitë dhe flasin shqip.
Komuniteti egjiptian ka 11,524 anëtarë, pak më pak se një përqind e popullsisë së përgjithshme të Kosovës. Egjiptianët janë popullatë e palëvizshme dhe urbane, dhe numri më i madh jeton në komunat e Gjakovës, Pejës, Istogut dhe Klinës. Ata besojnë se e kanë origjinën nga Egjipti i Lashtë. Ata janë myslimanë sunitë dhe flasin shqip.
Edhe pse të drejtat e njeriut, politike dhe të komuniteteve garantohen për të gjitha komunitetet me Kapitujt II, III dhe IV të Kushtetutës, ekzistojnë disa institucione dhe mekanizma në nivel kombëtar dhe komunal që sigurojnë mbrojtjen e të drejtave të pakicave, romëve, ashkalive dhe egjiptianëve. komunitetet përballen me sfida të tilla si margjinalizimi social dhe diskriminimi. Ashtu si popullata rome në Evropën Qendrore dhe Juglindore, komunitetet rome, ashkali dhe egjiptianë në Kosovë përballen me shkallë më të lartë të papunësisë dhe shkallë më të ulët të punësimit se sa shumica e popullsisë. Prandaj, ekziston një hendek i madh midis këtyre komuniteteve dhe pjesës tjetër të popullsisë në aspektin e arsimit, shëndetësisë, sigurisë ushqimore dhe kushteve të jetesës. Një anketë rajonale për situatën e romëve nga viti 2017 tregon se ka një diferencë prej 29 pikë përqindjeje kur bëhet fjalë për sigurinë ushqimore në familjet rome dhe jo-rome në të njëjtën zonë. Në muajin para anketës, 29 për qind më shumë familje rome sesa jo-rome kishin një person që shkonte në shtrat i uritur për shkak të mungesës së parave për ushqim. Krahasuar me familjet jo-rome që jetojnë në afërsi të tyre, 17% më pak familje rome kanë qasje në një tualet në banesën e tyre; 10% më pak përdorim i shërbimeve shëndetësore parandaluese; dhe 23% më pak të rinj janë të punësuar, në arsim apo trajnim.
Arsimi, në përgjithësi, komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian janë në pozitë shumë më të keqe në krahasim me të tjerët sa i përket arsimit profesional. 73% e femrave dhe 87% e meshkujve nga këto tri komunitete janë të shkolluar, krahasuar me mesataren kombëtare prej 98%. Në nivel kombëtar, shkalla neto e frekuentimit është 96% në shkollën e mesme dhe 82% në shkollën e mesme të lartë. Për të rinjtë nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian, shifrat janë 65% dhe 30%. Megjithatë, qendrat arsimore luajnë një rol të rëndësishëm në uljen e numrit të fëmijëve nga këto komunitete që braktisin shkollën dhe mundësojnë integrimin e tyre të mëtejshëm në sistemin arsimor. Gjithashtu, fëmijëve romë pajisen me tekste falas në gjuhën rome.
Kur flasim për barazinë gjinore, gratë kanë rezultate më të këqija në arsim, punësim dhe shëndetësi sesa burrat. Vetëm 37% e grave nga komunitetet Romë, Ashkali dhe Egjiptian, kanë një perceptim pozitiv për jetën e tyre krahasuar me mbi 55% për burrat nga këto dhe komunitete të tjera dhe 51% për gratë nga komunitetet tjera. Shkalla e shkrim-leximit në mesin e grave nga komuniteti Romë, Ashkali dhe Egjiptian është rreth 73% krahasuar me 86% në mesin e meshkujve nga këto komunitete dhe 98% në nivel kombëtar.
Diskriminimi etnik është një shpjegim tjetër për statusin e dobët të komunitetit rom, ashkali dhe egjiptian në tregun e punës, por rrallëherë merret parasysh nga vendimmarrësit dhe politikëbërësit. Edhe pse Kosova ka kornizë adekuate ligjore dhe institucionale që mbron dhe promovon, aplikimi i masave afirmative dhe numri i mbrojtur i vendeve për regjistrimin e studentëve nga komunitetet joshumicë në institucionet publike të arsimit të lartë nuk është zbatuar plotësisht. Kur flasim për mundësitë dhe sfidat për punë dinjitoze në Kosovë, kur flasim për të drejtat e këtyre komuniteteve, ku përfshihen mundësitë e barabarta për punësim dhe ndalimi i diskriminimit, zbatimi i ligjit mbetet prapa. Në përgjithësi, institucionet publike nuk kanë kapacitete dhe nuk janë të koordinuara sa duhet për të zbatuar ligjin në mënyrë efektive. Për më tepër, ndryshimet në sjellje dhe qëndrime, sfondi i nevojshëm për zbatimin efektiv të ligjit, nuk kanë depërtuar në shoqërinë kosovare dhe ende ekzistojnë paragjykime.
Me çfarë hapash dhe si të vazhdohet më tej...
Korniza ligjore dhe institucionale e Kosovës për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave të komuniteteve joshumicë, duke përfshirë komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian, është adekuate. Problemet që ekzistojnë lidhen kryesisht me zbatimin. Korniza ligjore në nivel kombëtar dhe lokal kërkon vullnet më të fortë politik për zbatueshmëri në mesin e politikëbërësve dhe vendimmarrësve, dhe më shumë pranim dhe respekt nga komunitetet e tjera. Është konfirmuar nga autoritetet lokale dhe kombëtare se romët, ashkalitë dhe egjiptianët përballen me vështirësi serioze në qasjen në tregun e punës dhe se nevojiten masa korrigjuese.
Në përgjithësi, komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian nuk kanë njohuri të mjaftueshme se si të kenë sukses në një luftë shumë konkurruese të punës kundër qëndrimeve diskriminuese.
Gazmen Salijeviq - Aktivist për të drejta të njeriut
Lajmet e fundit
