25.10.2021. » 11:14
OP-ED Të drejtat e pakicave - Elvis Berisha
Mbrojtja e të drejtave të pakicave është një nga temat më të ndjeshme në shoqëritë demokratike. Edhe pse të drejtat e pakicave kombëtare diskutohen më shpesh, nuk duhet harruar se ka edhe shumë grupe të tjera minoritare si gjuhësore, fetare, seksuale, racore, etnike etj.
Mbrojtja e të drejtave të pakicave është një nga temat më të ndjeshme në shoqëritë demokratike. Edhe pse të drejtat e pakicave kombëtare diskutohen më shpesh, nuk duhet harruar se ka edhe shumë grupe të tjera minoritare si gjuhësore, fetare, seksuale, racore, etnike etj.
Kur flasim për pakicat, është e nevojshme të theksohet se nuk ka një përkufizim të pranuar përgjithësisht të pakicës. Për më tepër, nuk ka asnjë instrument ndërkombëtar (as racional dhe as universal) që përmban një përkufizim të një pakice. Kur bëhet fjalë për të drejtat e pakicave, këto të drejta nuk duhet të kuptohen si një lloj "i veçantë" i të drejtave sepse këto të drejta janë mjeti i vetëm me të cilin komunitetet pakicë i ushtrojnë të drejtat e tyre. Patrick Thornberry beson se, kur bëhet fjalë për pakicat, i vetmi mendim është se nuk ka një përkufizim të përgjithshëm. Sidoqoftë, do të veçoja atë të Francesco Capotorie: “Një grup numerikisht inferior ndaj pjesës tjetër të popullsisë së një shteti, anëtarët e të cilit posedojnë karakteristika etnike, fetare ose gjuhësore që ndryshojnë nga pjesa tjetër e popullsisë dhe tregojnë, nëse vetëm në mënyrë të nënkuptuar, një ndjenjë të solidaritetit të drejtuar drejt ruajtjes së kulturës, traditave, fesë ose gjuhës së tyre". Një nga sistemet e para gjithëpërfshirëse të mbrojtjes së të drejtave të pakicave u prezantua pas Luftës së Parë Botërore, me themelimin e Lidhjes së Kombeve.
Megjithatë, një sistem i tillë relativisht gjithëpërfshirës i mbrojtjes kishte të metat e veta. Ai nuk përcaktonte një pakicë dhe nuk përfshinte të gjitha shtetet. Megjithatë, nga ky sistem mbrojtjeje dolën disa elemente pozitive: teza kaloi nga religjioni në pakicat etnike dhe kombëtare dhe u zgjerua gama e të drejtave. Komuniteti ndërkombëtar për herë të parë u bë garantues i ushtrimit të të drejtave. Shtetet duhej të siguronin barazi të plotë dhe mbijetesën e mëtejshme të pakicave në formën e normave kushtetuese dhe angazhimet konsideroheshin ndërkombëtare (Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ishte përgjegjëse për rastet e mosmarrëveshjeve). Pakicat mbroheshin si grup. Pas Luftës së Dytë Botërore, koncepti i mbrojtjes së të drejtave të njeriut ndryshoi plotësisht. Dokumenti kryesor ishte Karta e OKB-së.
Fjala "minoritet" u neglizhua dhe theksi është vënë në parimin e respektit universal për qeniet njerëzore dhe barazisë së lirë të personave dhe mosdiskriminimit, duke supozuar se mbrojtja e pakicave mund të arrihet përmes zbatimit të rregullt të këtyre parimeve. Edhe pse çështja e minoriteteve ka të bëjë me të gjithë botën, kjo çështje është imponuar në masë të madhe në sferën publike në Evropë dhe është bërë një çështje shumë e rëndësishme politike dhe legjislative. Organizatat euroatlantike (NATO, BE) u kanë vënë vendeve kandidate një kusht për të respektuar të drejtat e pakicave. Kontrolli i pozitës së pakicave u realizua nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) përmes institucionit të Komisionerit të Lartë për Pakicat Kombëtare, themeluar në vitin 1992. Disa nga dokumentet kryesore të Këshillit Evropian lidhur me mbrojtjen e të drejtave të pakicave janë a) Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut (1950); b) Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale dhe të Pakicave (1992); c) Konventa e Kuadrit për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare (1995); e) Dokumentin e Kopenhagës (ratifikuar nga OSBE). Një nga dokumentet më domethënëse të përmendura është Konventa e Kuadrit për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare. Ajo pengon të gjitha format e diskriminimit dhe asimilimit të dhunshëm, gjen përmirësimin e kushteve të nevojshme për ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës së personave që u përkasin pakicave kombëtare dhe thekson ruajtjen e elementeve të nevojshëm të identitetit të tyre (feja, marrëdhëniet dhe trashëgimia kulturore) . Garanton përdorimin e gjuhës, transmetimin e programeve në radio dhe TV dhe inkurajon pjesëmarrjen e pakicave kombëtare në jetën publike.
Megjithatë, termi "minoritet" në Kosovë, zakonisht ka një konotacion të ndryshëm. Në shumë raste, anëtarët e këtyre grupeve kanë pak interes për t'u trajtuar si pakicë, duke pasur parasysh nevojat e tyre më jetike, pra të drejtën për jetë, përdorimin e gjuhës amtare, edukimin e kulturës dhe fesë. Kushtetuta e Kosovës, akti më i lartë juridik, e përcakton Kosovën si shoqëri multietnike e përbërë nga shqiptarët dhe komunitetet tjera. I njëjti nen i Kushtetutës gjithashtu thekson parimet e barazisë dhe mbrojtjes së të drejtave dhe pjesëmarrjes së të gjitha komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre (Kushtetuta e Kosovës 2008).
Kur bëhet fjalë për të drejtat e pakicave në Kosovë, Kosova mbetet prapa integrimit të plotë të minoriteteve në jetën politike, sociale dhe ekonomike të vendit dhe respektimin e kornizës ligjore kombëtare dhe standardeve ndërkombëtare për të drejtat e pakicave. Një nga argumentet dhe përfundimet kryesore të arritura në lidhje me të drejtat e pakicave në Kosovë është se ligjet janë "të përsosura në letër" për shkak të mungesës së mekanizmave zbatues që do të garantonin arritjen e të drejtave të pakicave. Përveç Kushtetutës, katër ligje trajtojnë në mënyrë specifike mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre në Kosovë; Ligji për përdorimin e gjuhëve; Ligji për Mbrojtjen nga Diskriminimi; Ligji për Vetëqeverisjen Lokale. Ligji për mbrojtjen dhe të drejtat e pakicave dhe pjesëtarëve të tyre në Kosovë gjithashtu parasheh zhvillimin e programeve publike të punësimit dhe iniciativave të tjera për tejkalimin e diskriminimit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë ndaj personave që u përkasin komuniteteve duke iu referuar veçanërisht pakicave RAE (rom, ashkali, egjiptian). (Ligji Nr. 03 / L-047 2008). Kërkimet e UNDP dhe Bankës Botërore konfirmojnë se komunitetet Rom, Ashkali dhe Egjiptian janë grupet më të përjashtuara në çdo aspekt të zhvillimit njerëzor: të drejtat elementare, kujdesi shëndetësor, arsimi, strehimi, punësimi dhe standardet e jetesës. (UNDP, Banka Botërore 2018). Anëtarët e komunitetit Rom, Ashkali dhe Egjiptian kanë shumë ngjashmëri sa i përket çështjeve kulturore dhe socio-ekonomike. Për këtë arsye, ato shpesh studiohen veçmas nga komunitetet tjera që jetojnë në Kosovë. Gjendja e tyre është e pafavorshme sepse përbëjnë grupet më të cenueshme dhe më të margjinalizuara në shoqëri. Punësimi dhe arsimimi janë aktivitete shoqërore në të cilat anëtarët e këtyre minoriteteve, më së shpeshti përballen me diskriminim. Ka një ndarje të madhe të fëmijëve, veçanërisht në parashkollorët dhe shkollat fillore. Një nga sfidat kur bëhet fjalë për arsimin në mesin e kësaj pakice jo-shumicë është qasja në arsim, shkalla e braktisjes së shkollës (veçanërisht te vajzat), nivelet e ulëta të arritjeve, talljet, paragjykimet dhe diskriminimi/ndarja, barrierat gjuhësore. Edhe pse ekziston një strategji dhe plan veprimi për integrimin e pakicave Rom, Ashkali e Egjiptian, ai plan nuk ka bërë shumë përparim ose nuk ka dhënë ndonjë rezultat në praktikë. Përveç këtyre problemeve, një sfidë tjetër për të gjithë anëtarët e komuniteteve jo shumicë është punësimi. Ata janë të punësuar në mënyrë të pamjaftueshme në pozita drejtuese, institucione shëndetësore, arsim formal dhe ndërmarrje private, shërbim civil në nivel qendror dhe komunal.
Respektimi i të drejtave të pakicave synon të krijojë një shoqëri në të cilën të gjithë do të jenë në gjendje të flasin gjuhën e tyre amtare, të praktikojnë besimet fetare, të kultivojnë kulturën, të kenë kujdes shëndetësor dhe të drejta të tjera të ndërlidhura pa asnjë pasojë. Stabiliteti i një shoqërie bazohet në integrimin dhe respektimin e diversitetit. Secili prej nesh meriton të drejta të barabarta, pavarësisht se ku jetojmë, i përkasim një pakice apo popullsie shumicë, të drejtat tona duhet të mbrohen dhe askush nuk mund t'i heqë ato. Të drejtat e njeriut janë atje për të na mbrojtur nga personat që mund t'i pakësojnë ato të drejta, dhe ato janë gjithashtu atje për të na ndihmuar të jetojmë në paqe dhe liri reciproke.
Lajmet e fundit
