25.11.2023. » 10:42

---

OP - ED Të drejtat e pronësisë intelektuale si pjesë e korpusit të të drejtave të njeriut

---

---

Sa dini për ligjin e pronësisë intelektuale? Ndoshta e dini se cilat degë juridike e përbëjnë të drejtën e pronësisë intelektuale? A e dini se e drejta e autorit, të drejtat e përafërta dhe të drejtat e pronësisë industriale përcaktohen drejtpërdrejt ose tërthorazi nga pothuajse të gjitha traktatet dhe konventat ndërkombëtare përkatëse në fushën e të drejtave të njeriut?

Sa dini për ligjin e pronësisë intelektuale? Ndoshta e dini se cilat degë juridike e përbëjnë të drejtën e pronësisë intelektuale? A e dini se e drejta e autorit, të drejtat e përafërta dhe të drejtat e pronësisë industriale përcaktohen drejtpërdrejt ose tërthorazi nga pothuajse të gjitha traktatet dhe konventat ndërkombëtare përkatëse në fushën e të drejtave të njeriut?

Ligji i Pronësisë Intelektuale përfaqëson një tërësi që përbëhet nga e drejta e autorit dhe të drejtat e përafërta nga njëra anë dhe të drejtat e pronësisë industriale nga ana tjetër.

E drejta e autorit është një tërësi normash juridike që rregullojnë marrëdhëniet dhe dukuritë që kanë të bëjnë me krijimin dhe përdorimin e veprave të autorit në fushën e letërsisë, shkencës dhe artit dhe qëllimi kryesor i saj është sigurimi i mbrojtjes juridike të autorit dhe veprës së tij.

Kur bëhet fjalë për të drejtat e afërta (emri rrjedh nga ngjashmëria me të drejtën e autorit), këto përfshijnë: të drejtën e interpretuesit, të drejtën e producentit të fonogramit, të drejtën e prodhuesit të videogramit, të drejtën e prodhuesit të transmetimit, të drejtën e prodhuesi i bazës së të dhënave, e drejta e botuesit të parë të një vepre falas dhe e drejta e botuesit të botimeve të shtypura me një tarifë të veçantë.[1]

Ju kujtojmë se Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut në vitin 1948. Ndër të tjera, deklarata ndalonte skllavërinë dhe nënshtrimin, torturën, trajtimin ç’njerëzor ose poshtërues, më pas theksonte barazinë para ligjit, ndalimin e arrestimit arbitrar dhe të drejtën për një gjykim të drejtë dhe publik. Megjithatë, një vëmendje e veçantë duhet t'i kushtohet nenit 27 paragrafi 1 i deklaratës; "çdo njeri ka të drejtë të marrë pjesë lirisht në jetën kulturore të komunitetit, të gëzojë artin dhe të marrë pjesë në përparimin shkencor dhe mirëqenien që rrjedh prej tij", dhe paragrafi 2; "çdo njeri ka të drejtën e mbrojtjes së interesave morale dhe materiale që rrjedhin nga çdo vepër shkencore, letrare ose artistike, krijuesi i së cilës ai është". Ky nen mbron bartësit e të drejtave subjektive të një dege të re të së drejtës që studiohet në teorinë juridike si e drejta e pronësisë intelektuale.

Termi „pronë intelektuale“ i referohet disa degëve të së drejtës që rregullojnë të drejtën e autorit, të drejtat e përafërta, pastaj patentën, dizajnin, markën tregtare, përcaktimin e origjinës, mbrojtjen e topografisë së qarqeve të integruara dhe varietetet bimore.

Rëndësi të jashtëzakonshme të kësaj fushe juridike, si dhe domosdoshmëria e mbrojtjes së mbajtësve të të drejtave subjektive të pronësisë intelektuale, u njoh edhe nga Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut në nenin 1 të Protokollit 1; "çdo person fizik ose juridik ka të drejtën e Gëzimit të papenguar të pasurisë së tij, askujt nuk mund t'i hiqet prona, përveçse për interes publik dhe në kushtet e parashikuara nga ligji dhe parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare.”[2]

Edhe pse në teori mund të gjenden pikëpamje të ndryshme për përkatësinë e të drejtave të pronësisë intelektuale në korpusin e të drejtave të njeriut[3], Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka mbrojtur bartësit e këtyre të drejtave në një sërë rastesh përmes praktikës gjyqësore të saj në kuadër të nenit 1, Protokollit 1 të Konventës - mbrojtja e pronës së personave fizik dhe juridik (edhe pse bëhet fjalë për të asetet e paprekshme).[4]

Në Bashkimin Evropian, mbrojtja kushtetuese e të drejtave të pronësisë intelektuale mori një impuls të ri pas miratimit të Traktatit të Lisbonës në vitin 2009. Në kuadër të traktatit të përmendur, neni 17 (2) shprehimisht mbronë të drejtat e pronësisë intelektuale, por pa shpjegim të mëtejshëm të afatit ose fushëveprimit të mbrojtjes. Besohet se në tekstin e Marrëveshjes, prona intelektuale është përmendur në mënyrë specifike për shkak të "rëndësisë së saj në rritje dhe numrit të çështjeve pranë gjykatave". Mbrojtja e përcaktuar nga neni 17 (2) i Traktatit është modeluar sipas nenit 1, Protokolli 1 i KEDNJ.

Njëlloj i rëndësishëm, si instrumentet e mëparshme ligjore ndërkombëtare, Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, në nenin 15 përcakton "detyrimin e shteteve për të njohur të drejtën e çdo personi për mbrojtjen e interesave morale dhe materiale që rrjedhin nga shkenca, letërsia, ose prodhim artistik autor i të cilit është ai ose ajo.”[5]

Së fundi, edhe pse mallrat e mbrojtura nga të drejtat e pronësisë intelektuale janë për nga natyra e tyre jomateriale (shpirtërore), mbështetja thelbësore, karakteri mbikombëtar dhe mbrojtja për mbajtësit e këtyre të drejtave është siguruar nga interpretimi i nenit 1, Protokolli 1 i KEDNJ, i cili në mënyrë specifike shpall gëzimin e papenguar të pronës së çdo personi fizik ose juridik - autorë, përkthyes, prodhues filmash, prodhues të bazës së të dhënave, producentë të shfaqjeve, autorë dizajni, shpikës, kështu që nuk duhet të ketë dyshim se të drejtat e pronësisë intelektuale mund të shihen si pjesë e të drejtave ndërkombëtare të njeriut.

 

Millan SMIKIQ

Doktorant, Fakulteti Juridik

Lajmet e fundit